4. februar - Svetski dan borbe protiv raka: početak nove trogodišnje kampanje:"Jedinstveno Povezani"

Svetski dan borbe protiv raka obeležava se 4. februara, sa ciljem podizanja svesti o važnosti različitih aspekata prevencije i lečenja malignih bolesti, uz tematski određene kampanje na globalnom planu. Sa početkom u 2025. godini, nova globalna trogodišnja kampanja obeležavanja ovog datuma pod nazivom „United by Unique / Jedinstveno povezani“ ima za cilj postavljanje pacijenata i njihovih jedinstvenih potreba u središte pažnje javnozdravstvenih napora, a sa ciljem rasvetljavanja individualnog aspekta borbe sa malignim bolestima.

Posebnost svake lične situacije u kontekstu malignih bolesti, nalaže pristup koji analizira potrebe pacijenta iz više uglova, zastupajući negu orijentisanu ka ljudima (People-centered care). Uvažavajući različitost životnih iskustava, perspektiva i potreba, ovakav pristup ima za cilj da osnaži i produbi povezanost pacijenata i zdravstvenih radnika, uz uspostavljanje bolje komunikacije sa celokupnom zajednicom. S tim u vezi, dodatnu važnost predstavlja i poboljšanje položaja i prepoznavanje uloge svih onih koji su pored pacijenata i zdravstvenih radnika, uključeni u procese važne za pružanje podrške u borbi protiv malignih bolesti – porodice, članovi zajednice, istraživači, donosioci odluka i sl. Fokus prve godine nove kampanje biće na okupljanju svih zainteresovanih pojedinaca koji bi podelili svoja lična iskustva i time pružili realnu osnovu za slogan „Jedinstveno povezani“ – prikazivanje stvarnih, jedinstvenih ličnih iskustava pacijenata i svih uključenih pojedinaca. Naglašavajući lična iskustva, sama kampanja teži okupljanju i povezivanju zainteresovanih osoba na opšteljudskom planu, proizvodeći dugotrajne efekte u godinama koje dolaze – uz formiranje solidne osnove za nastavak aktivnosti u okvirima koji budu u datom trenutku zavređivali stručnu i pažnju šire javnosti.

Opterećenje rakom u svetu

U svetu je, prema procenama Svetske zdravstvene organizacije i Međunarodne agencije za istraživanje raka za 2020. godinu, registrovano oko 10 miliona smrtnih slučajeva od svih lokalizacija malignih tumora. Učestalost različitih lokalizacija u svetskim razmerama u 2020. godini, govori da su najzastupljeniji oblici raka u pogledu smrtnosti bili rak pluća (1,8 miliona smrtnih slučajeva), kolorektalni karcinom (916 000 smrtnih slučajeva), rak jetre (830 000 smrtnih slučajeva), rak želuca (769 000 smrtnih slučajeva) i dojke (685 000 smrtnih slulčajeva). Sa produžetkom očekivanog trajanja života i ukupnim porastom stanovništva, uz prisustvo poznatih faktora rizika, povećalo se i ukupno opterećenje malignim bolestima u svetu. Ekonomski značaj malignih bolesti takođe je značajan i rastući – procene su da su u svetu, troškovi povezani sa rakom u 2010. iznosili 1.16 biliona dolara, što nedvosmisleno govori da pored direktnog uticaja na zdravlje pojedinaca, maligne bolesti mogu biti i značajan ograničavajući faktor jednog društva u različitim sferama.

Procene su da je u svetu oko 1/3 svih smrtnih ishoda od raka u vezi sa 5 vodećih faktora rizika (povezanih sa ponašanjem i ishranom): visokim indeksom telesne mase, niskim unosom voća i povrća, nedostatkom fizičke aktivnosti, upotrebom duvana i alkohola.

Opterećenje rakom u Srbiji

U Srbiji je tokom 2022. godine od svih malignih tumora obolelo 41.578 osoba (22.056 muškaraca i 19.522 žene). Iste godine od raka je umrlo 19.350 osoba oba pola, 10.616 muškaraca i 8.734 žene. Muškarci u našoj sredini najviše su obolevali od raka pluća, kolona i rektuma i prostate. Kod žena maligni proces je najčešće bio lokalizovan na dojci, plućima, kolonu i rektumu i grliću materice.

Maligni tumori pluća i bronha vodeća su lokalizacija i u obolevanju i u umiranju među muškarcima, odnosno drugi su po učestalosti uzrok oboljevanja i umiranja među ženama sa dijagnozom raka. Tokom 2022. godine u Srbiji je od raka bronha i pluća obolelo 4.505 muškaraca i 2.077 žena, a umrlo je 2.972 muškaraca i 1.462 žena.

Prema oboljevanju i umiranju u populaciji žena, rak dojke nalazi se na prvom mestu među malignim bolestima – u Srbiji je u 2022. godini od malignih tumora dojke obolelo 4.489 i umrlo 1.646 žena.

Šta možemo da učinimo?

Preventivne aktivnosti na polju sprečavanja nastanka malignih bolesti veoma su raznorodne, i predstavljaju ključni javnozdravstveni pristup u procesu kontrole malignih bolesti. Procene govore da se čak 40% malignih bolesti može izbeći primenom intervencija u životnom stilu: prestankom pušenja, ograničenim konzumiranjem alkohola, izbegavanjem suvišnog izlaganja suncu, zadržavanjem prosečne težine konzumiranjem zdrave hrane, vežbanjem, kao i zaštitom od infekcija koje se mogu razviti u rak.

Ukoliko do bolesti ipak dođe, njen je ishod moguće poboljšati ranim otkrivanjem, adekvatnim lečenjem i rehabilitacijom uz odgovarajuće palijativno zbrinjavanje.

U Srbiji su doneti nacionalni programi za skrining raka grlića materice, raka dojke i kolorektalnog raka, koji će u narednom periodu značajno smanjiti obolevanje i umiranje od navedenih lokalizacija malignih tumora. Na skrining raka dojke pozivaju se žene starosti od 50 do 69 godina. Mamografski pregledi predviđeni su da se rade svim ženama navedenog uzrasta na dve godine. Skriningom na karcinom grlića materice obuhvaćene su žene uzrasta od 25 do 64 godine, koje se pozivaju na preventivni ginekološki pregled i Pap test jednom u tri godine. Ciljna grupa za testiranje na rak debelog creva obuhvata građane oba pola starosti od 50 do 74 godina, koji se jednom u dve godine pozivaju na testiranje na skriveno krvarenje u stolici.