Oktobar - Međunarodni mesec borbe protiv raka dojke 2021.

Oktobar se, kao Međunarodni mesec borbe protiv raka dojke, obeležava širom sveta, kako bi se skrenula pažnja na visoku rasprostranjenost ovog oboljenja.

Cilj obeležavanja ovog datuma je da se podigne svest, pre svega opšte javnosti, o značaju prevencije i ranog otkrivanja bolesti, pružajući mogućnost za pravovremeno započinjanje lečenja, značajno povećavajući šanse za trajno izlečenje, naročito kada se uzme u obzir značajan napredak koji je u pogledu medikamentoznog i drugih vidova tretmana ove bolesti ostvaren u proteklih par decenija.

Rak dojke predstavlja vodeći uzrok obolevanja i umiranja od malignih bolesti u ženskoj populaciji širom sveta, pogađajući podjednako i razvijene i nerazvijene oblasti planete. Prema procenama Međunarodne agencije za istraživanje raka (eng. International Agency for Research on Cancer - IARC), u svetu je, od raka dojke, tokom 2020. godine registrovano više od 2.260.000 novoobolelih dok od iste bolesti svake godine umre preko pola miliona njih.

U Evropi je, u istoj godini, registrovano više od pola miliona novoobolelih i skoro 142.000 umrlih žena od raka dojke.
Srbija u ovom pogledu ne zaostaje za svetskim trendovima, pa je tako i u našoj zemlji rak dojke vodeći maligni tumor u obolevanju i umiranju žena u Srbiji. Rak dojke predstavlja i jedan od vodećih uzroka prevremene smrti kod žena u srbiji i meren godinama izgubljenog života, on je na treećem mestu kao uzrok smrti kod žena od 45. do 64. godine, posle cerebrovaskularnih bolesti i ishemijske bolesti srca.

U proseku svake godine se u Republici Srbiji registruje 4.204 novoobolele žene od ove vrste malignog tumora. Od ove vrste raka, u proseku umre 1.653 žena i prosečna standardizovana stopa mortaliteta iznosi 20,5 na 100.000.

Prema poslednjim podacima Instituta za javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jovanović Batut”, u Republici Srbiji registrovano je 4561 novoobolela i 1691 umrla žena od raka dojke. Stopa oboljevanja od raka dojke kod žena u Republici Srbiji iznosila je 72,1 na 100.000, a stopa umiranja 20,0 na 100.000 žena.

Kada je reč o Beogradu, ovo oboljenje na prvom mestu u strukturi oboljevanja i umiranja žena, gde je, prema podacima Registra za rak, tokom 2020. godine registrovano 409 novootkrivenih slučajeva karcinoma dojke, dok je u istom posmatranom periodu 452 žene izgubilo bitku sa ovom bolešću.

Koji su faktori rizika za nastanak raka dojke?

Danas postoje čvrsti dokazi da su najvažniji faktori rizika za nastanak karcinoma dojke pored ženskog pola, starije životno doba, genetska predispozicija, dužina reproduktivnog perioda, broj porođaja, godine pri rođenju prvog deteta, gojaznost, egzogeni estrogeni, konzumacija alkohola, proliferativne bolesti dojke, karcinom kontralateralne dojke ili endometrijuma, izloženost zračenju, fizička neaktivnost i uticaj geografskog podneblja. Neke od ovih faktora nije moguće menjati, dok je na druge moguće uticati. Visoka učestalost obolevanja od raka dojke mora se u izvesnoj meri pripisati činjenici da do danas nisu otkriveni ili do kraja razjašnjeni svi uzroci njegovog nastanka, što dodatno naglašava da je pored mera primarne prevencije od ključnog značaja, zapravo rano otkrivanje raka dojke.
Rak dojke se kod znatnog broja žena u Srbiji otkriva kasno. Studije su pokazale da je u Srbiji kod manje od trećine žena (28,4%) dijagnostikovan maligni tumor koji je manji od 2 cm i lokalizovan je na tkivu dojke. Nažalost, studije su pokazale da je kod skoro 50% žena njegova veličina bila preko 2 cm, sa već postojećim bližim ili udaljenim metastazama, što može predstavljati jedan od razloga velike smrtnosti žena obolelih od raka dojke u Srbiji. Imajući ovo u vidu, kao jedina efikasna mera za smanjenje stope umiranja od ove bolesti je rano otkrivanje, odnosno sekundarna prevencija.

 Šta je „organizovani skrining“?

Skrining je preliminarno otkrivanje do tada neprepoznatih poremećaja zdravlja u fazi kada nema nikakvih simptoma bolesti, uz pomoć lako i brzo primenljivih postupaka (testova). To je testiranje većeg broja ljudi koji nemaju tegobe vezane za ispitivano oboljenje ili se smatraju zdravim. Na skrining raka dojke pozivaju se žene starosti od 50 do 69 godina. Mamografski preventivni pregledi predviđeni su da se rade svim ženama navedenog uzrasta na dve godine.

Prateći preporuke Svetske zdravstvene organizacije i iskustva evropskih zemalja u sprovođenju populacionih skrining programa, u Republici Srbiji je u decembru 2012. godine započet program organizovanog skrininga raka dojke koji ima za cilj smanjenje smrtnosti i unapređenje kvaliteta života žena obolelih od ove bolesti.

Organizovani skrining raka dojke se kontinuirano sprovodi u ukupno 35 opština na teritoriji Republike Srbije, u kojima se mamografsko snimanje obavlja u samim zdravstvenim ustanovama, a dodatno u 21 opštini, u kojima se snimanje vrši mobilnim mamografom. Sa teritorije Grada Beograda, u program je uključeno 8 domova zdravlja sa 9 pripadajućih gradskih opština (Lazarevac, Palilula, Stari grad, Novi Beograd, Rakovica, Zvezdara, Zemun i Surčin).

Četvrti ciklus organizovanog skrininga raka dojke je sproveden tokom 2019. i 2020. godine. Ukupno je pregledano 76.217 žena i otkriveno je 161 karcinom. U organizovanom skrinigu je učestvovalo 35 opština i dva mobilna mamografa.

U okviru organizovanog skrininga raka dojke u Srbiji, radom stacionarnih mamografa, tokom 2021. godine, u periodu od januara do avgusta meseca urađeno je oko 4100 skrining mamografija i otkriveno je osam karcinoma dojke. U organizovani skrining raka dojke u ovom periodu bila su uključena i dva mobilna mamografa, koja su radila na teritoriji 12 opština.

Usled proglašenja epidemije zarazne bolesti COVID 19 i angažovanja velikog broja zdravstvenih ustanova u kovid sistemu došlo je do smanjenog obuhvata žena skrining mamografijom u okviru organizovanog skrininga karcinoma dojke tokom 2020. i 2021. godine. Kako bi skrining mamografija i u vreme nepovoljne epidemiološke situacije u Republici Srbiji postala dostupna što većem broju žena, organizovan je rad mobilnih mamografa na terenu u skladu sa aktuelnom epidemiološkom situacijom.

Zašto je važno i neophodno rano otkrivanje raka dojke?

Otkrivanjem raka dojke u ranoj fazi bolesti stvara se mogućnost za njegovo efikasno lečenje - pravovremenom primenom odgovarajuće savremene terapije i daljim kontinuiranim tretmanom, moguće je spasiti puno života i značajno unaprediti kvalitet života obolelih žena. Tokom meseca oktobra, apel se upućuje, pre svega, opštoj javnosti, sa ciljem podizanja svesti žena o značaju ranog otkrivanja karcinoma dojke i važnosti svih nivoa prevencije, ali i stručnoj javnosti i donosiocima odluka na svim nivoima, u cilju pružanja podrške jačanju kapaciteta zdravstvenih ustanova kako bi sprovođenje programa skrininga raka dojke bilo što uspešnije i kako bi vodilo ka željenim pozitivnim ishodima po zdravlje.