Majmunske boginje
Majmunske boginje su zoonoza, bolest slična velikim boginjama kod ljudi.
Majmunske boginje (engleski: Monkeypox) su prvi put otkrivene 1958. godine kod majmuna koji su se koristili za sprovođenje istraživanja na životinjama. Prvi slučaj obolevanja od majmunskih boginja kod ljudi zabeležen je 1970. godine kod 9 - mesečnog dečaka u Zairu, danas Demokratska Republika Kongo. Od tog vremena, majmunske boginje su postale endemske u Demokratskoj Republici Kongo, a proširile su se i na druge afričke zemlje, uglavnom u centralnoj i zapadnoj Africi.
Prva epidemija majmunskih boginja izvan područja Afrike je registrovana 2003. godine u Sjedinjenim Američkim Državama, a od 2018. godine se beleže slučajevi ove bolesti u više zemalja Evrope, Severne Amerike i Australije. Većina potvrđenih slučajeva van endemskih područja, pripada populaciji muškaraca koji imaju seksualne odnose sa muškarcima (MSM).
Agens
Uzročnik majmunskih boginja je virus koji pripada porodici Poxviridae, rodu Orthopoxvirus koji uključuje i viruse velikih boginja (Variola major i Variola minor – Smallpox), kravljih boginja (Cowpox) i vakcinije (Vaccinia). Postoje dve različite genetske klade (skupine) virusa majmunskih boginja, i to klada centralne Afrike (sliv Konga) i klada zapadne Afrike. Virusi klade sliva Konga su se pokazali zaraznijim i izazivali su teže kliničke forme bolesti.
Rezervoar infekcije
Rezervoar majmunskih boginja je još uvek nepoznat, iako se sumnja da afrički glodari igraju glavnu ulogu u prenošenju virusa. Virus je pronađen i kod mnogih drugih životinja, uključujući veverice, gambijske pacove, puhove, različite vrste majmuna i drugih.
Način prenošenja
Virus majmunskih boginja se prenosi sa životinje na čoveka, ili sa čoveka na čoveka direktnim prenosom (ugrizom ili ogrebotinom, kontaktom sa telesnim tečnostima ili materijalom lezije, putem kapljica respiratornog trakta, seksualni kontakt je moguć put prenosa) ili indirektnim prenosom (konzumiranje nedovoljno termički obrađenog mesa, preko kontaminiranih predmeta ili kontaminirane odeće ili posteljine). Prenos sa čoveka na čoveka je putem kapljica iz respiratornog trakta obično zahteva produženi kontakt licem u lice sa obolelom osobom. Prenos majmunskih boginja je moguć i preko placente sa majke na fetus ili prilikom bliskog kontakta tokom i nakon porođaja.
Inkubacioni period
Period inkubacije prosečno iznosi 6-13 dana, a može varirati od 5-21 dana.
Period zaraznosti
Inficirane osobe su zarazne jedan dan pre izbijanja ospe pa do 21 dana nakon početnih simptoma, ili dok se na svim lezijama na koži ne formiraju kruste (kraste), uz prestanak drugih simptoma. Tokom perioda inkubacije osoba nije zarazna.
Klinička slika
Klinička slika majmunskih boginja kod ljudi je slična kliničkoj slici velikih boginja, ali znatno blaža. Tegobe počinju povišenom temeraturom, jezom, glavoboljom, bolovima u mišićima i leđima, iscrpljenošću, može se javiti kašalj i bol u grlu. Glavna razlika između simptoma majmunskih boginja i velikih boginja je u tome što majmunske boginje izazivaju oticanje limfnih čvorova (limfadenopatija). Limfni čvorovi mogu biti uvećani na vratu, pazuhu ili preponama i javljaju se na obe strane tela ili samo na jednoj. U periodu od 1 do 3 dana (ponekad i duže) nakon pojave groznice, pacijent razvija osip, koji najčešće počinje na licu (95% slučajeva), a zatim se širi na ekstremitete (dlanovi i tabani su zahvaćeni u 70% slučajeva) i druge delove tela (uključujući i oralnu sluzokožu, genitalije, konjuktive, rožnjaču). Osipni stadijum se završava krustama (krastama), koje na kraju otpadnu sa ili bez ožiljka i pigmentacije. Bolest obično traje 2 - 4 nedelje.
Pri postavljanju dijagnoze bolesti moraju se uzeti u obzir i druge bolesti praćene ospom, kao što su varičela (ovčije boginje), morbili (male boginje), bakterijske infekcije kože, šuga, sifilis. Limfadenopatija može biti klinička karakteristika za razlikovanje majmunskih boginja od ovčijih i malih boginja.
Komplikacije uključuju upalu mozga (encefalitis), tešku dehidraciju kao posledicu povraćanja i dijareje ili otežanog pijenja zbog lezija u ustima, upalu krajnika (tonzilitis), upalu grla (faringitis), otok očnih kapaka, konjunktivitis. Komplikacije od strane respiratornog trakta su retke.
Laboratorijska dijagnoza
Dijagnoza oboljenja se potvrđuje metodom lančane reakcije polimeraze (PCR) koji je glavni laboratorijski test za postavljanje dijagnoze bolesti s obzirom na njegovu senzitivnost i specifičnost. Za PCR potvrdu majmunskih boginja uzimaju se uzorci sa lezija kože (krv ili tečnost iz vezikula i pustula i sasušene kruste). Kada je izvodljivo moguća je biopsija lezije.
Lečenje
Nema specifične terapije protiv majmunskih boginja. Bolest se leči simptomatski i obično se završava potpunim oporavkom.
MERE PREVENCIJE
Opšte mere prevencije
• Izbegavanje nezaštićenog kontakta sa divljim životinjama, posebno bolesnim ili mrtvim, uključujući njihovo meso, krv i druge delove i izlučevine (posebno u oblastima gde su majmunske boginje endemske).
• Izbegavati kontakt sa bilo kojim materijalom koji je bio u kontaktu sa bolesnom životinjom.
• Sva hrana koja sadrži životinjsko meso mora biti adekvatno termički obrađena pre jela.
• Sprovoditi redovnu higijenu ruku nakon kontakta sa zaraženim životinjama ili inficiranim ljudima, pranje ruku sapunom i vodom ili korišćenje sredstva za dezinfekciju ruku na bazi alkohola.
• Izolacija zaraženih pacijenata, bilo u zdravstvenim ustanovama ili kućnim uslovima, praćenje i nadzor nad kontaktima.
Specifične mere prevencije
Vakcina protiv velikih boginja (originalna - prva generacija) je u je 85% efikasna u prevenciji majmunskih boginja. Vakcina nije više dostupna za opštu populaciju. Novija vakcina, zasnovana na modifikovanom atenuiranom virusu vakcinije odobrena je za prevenciju majmunskih boginja 2019. godine i daje se u dve doze, ali je ograničene dostupnosti (daje se licima koja mogu biti izložena visokom riziku od zaražavanja, kao što su laboratorijski radnici, timovi za brzo reagovanje i zdravstveni radnici).
Majmunske boginje (engleski: Monkeypox) su prvi put otkrivene 1958. godine kod majmuna koji su se koristili za sprovođenje istraživanja na životinjama. Prvi slučaj obolevanja od majmunskih boginja kod ljudi zabeležen je 1970. godine kod 9 - mesečnog dečaka u Zairu, danas Demokratska Republika Kongo. Od tog vremena, majmunske boginje su postale endemske u Demokratskoj Republici Kongo, a proširile su se i na druge afričke zemlje, uglavnom u centralnoj i zapadnoj Africi.
Prva epidemija majmunskih boginja izvan područja Afrike je registrovana 2003. godine u Sjedinjenim Američkim Državama, a od 2018. godine se beleže slučajevi ove bolesti u više zemalja Evrope, Severne Amerike i Australije. Većina potvrđenih slučajeva van endemskih područja, pripada populaciji muškaraca koji imaju seksualne odnose sa muškarcima (MSM).
Agens
Uzročnik majmunskih boginja je virus koji pripada porodici Poxviridae, rodu Orthopoxvirus koji uključuje i viruse velikih boginja (Variola major i Variola minor – Smallpox), kravljih boginja (Cowpox) i vakcinije (Vaccinia). Postoje dve različite genetske klade (skupine) virusa majmunskih boginja, i to klada centralne Afrike (sliv Konga) i klada zapadne Afrike. Virusi klade sliva Konga su se pokazali zaraznijim i izazivali su teže kliničke forme bolesti.
Rezervoar infekcije
Rezervoar majmunskih boginja je još uvek nepoznat, iako se sumnja da afrički glodari igraju glavnu ulogu u prenošenju virusa. Virus je pronađen i kod mnogih drugih životinja, uključujući veverice, gambijske pacove, puhove, različite vrste majmuna i drugih.
Način prenošenja
Virus majmunskih boginja se prenosi sa životinje na čoveka, ili sa čoveka na čoveka direktnim prenosom (ugrizom ili ogrebotinom, kontaktom sa telesnim tečnostima ili materijalom lezije, putem kapljica respiratornog trakta, seksualni kontakt je moguć put prenosa) ili indirektnim prenosom (konzumiranje nedovoljno termički obrađenog mesa, preko kontaminiranih predmeta ili kontaminirane odeće ili posteljine). Prenos sa čoveka na čoveka je putem kapljica iz respiratornog trakta obično zahteva produženi kontakt licem u lice sa obolelom osobom. Prenos majmunskih boginja je moguć i preko placente sa majke na fetus ili prilikom bliskog kontakta tokom i nakon porođaja.
Inkubacioni period
Period inkubacije prosečno iznosi 6-13 dana, a može varirati od 5-21 dana.
Period zaraznosti
Inficirane osobe su zarazne jedan dan pre izbijanja ospe pa do 21 dana nakon početnih simptoma, ili dok se na svim lezijama na koži ne formiraju kruste (kraste), uz prestanak drugih simptoma. Tokom perioda inkubacije osoba nije zarazna.
Klinička slika
Klinička slika majmunskih boginja kod ljudi je slična kliničkoj slici velikih boginja, ali znatno blaža. Tegobe počinju povišenom temeraturom, jezom, glavoboljom, bolovima u mišićima i leđima, iscrpljenošću, može se javiti kašalj i bol u grlu. Glavna razlika između simptoma majmunskih boginja i velikih boginja je u tome što majmunske boginje izazivaju oticanje limfnih čvorova (limfadenopatija). Limfni čvorovi mogu biti uvećani na vratu, pazuhu ili preponama i javljaju se na obe strane tela ili samo na jednoj. U periodu od 1 do 3 dana (ponekad i duže) nakon pojave groznice, pacijent razvija osip, koji najčešće počinje na licu (95% slučajeva), a zatim se širi na ekstremitete (dlanovi i tabani su zahvaćeni u 70% slučajeva) i druge delove tela (uključujući i oralnu sluzokožu, genitalije, konjuktive, rožnjaču). Osipni stadijum se završava krustama (krastama), koje na kraju otpadnu sa ili bez ožiljka i pigmentacije. Bolest obično traje 2 - 4 nedelje.
Pri postavljanju dijagnoze bolesti moraju se uzeti u obzir i druge bolesti praćene ospom, kao što su varičela (ovčije boginje), morbili (male boginje), bakterijske infekcije kože, šuga, sifilis. Limfadenopatija može biti klinička karakteristika za razlikovanje majmunskih boginja od ovčijih i malih boginja.
Komplikacije uključuju upalu mozga (encefalitis), tešku dehidraciju kao posledicu povraćanja i dijareje ili otežanog pijenja zbog lezija u ustima, upalu krajnika (tonzilitis), upalu grla (faringitis), otok očnih kapaka, konjunktivitis. Komplikacije od strane respiratornog trakta su retke.
Laboratorijska dijagnoza
Dijagnoza oboljenja se potvrđuje metodom lančane reakcije polimeraze (PCR) koji je glavni laboratorijski test za postavljanje dijagnoze bolesti s obzirom na njegovu senzitivnost i specifičnost. Za PCR potvrdu majmunskih boginja uzimaju se uzorci sa lezija kože (krv ili tečnost iz vezikula i pustula i sasušene kruste). Kada je izvodljivo moguća je biopsija lezije.
Lečenje
Nema specifične terapije protiv majmunskih boginja. Bolest se leči simptomatski i obično se završava potpunim oporavkom.
MERE PREVENCIJE
Opšte mere prevencije
• Izbegavanje nezaštićenog kontakta sa divljim životinjama, posebno bolesnim ili mrtvim, uključujući njihovo meso, krv i druge delove i izlučevine (posebno u oblastima gde su majmunske boginje endemske).
• Izbegavati kontakt sa bilo kojim materijalom koji je bio u kontaktu sa bolesnom životinjom.
• Sva hrana koja sadrži životinjsko meso mora biti adekvatno termički obrađena pre jela.
• Sprovoditi redovnu higijenu ruku nakon kontakta sa zaraženim životinjama ili inficiranim ljudima, pranje ruku sapunom i vodom ili korišćenje sredstva za dezinfekciju ruku na bazi alkohola.
• Izolacija zaraženih pacijenata, bilo u zdravstvenim ustanovama ili kućnim uslovima, praćenje i nadzor nad kontaktima.
Specifične mere prevencije
Vakcina protiv velikih boginja (originalna - prva generacija) je u je 85% efikasna u prevenciji majmunskih boginja. Vakcina nije više dostupna za opštu populaciju. Novija vakcina, zasnovana na modifikovanom atenuiranom virusu vakcinije odobrena je za prevenciju majmunskih boginja 2019. godine i daje se u dve doze, ali je ograničene dostupnosti (daje se licima koja mogu biti izložena visokom riziku od zaražavanja, kao što su laboratorijski radnici, timovi za brzo reagovanje i zdravstveni radnici).
