Mart 2019. - Mesec borbe protiv raka: prevencija malignih tumora

Prema procenama Svetske zdravstvene organizacije i Međunarodne agencije za istraživanje raka, opterećenje malignim bolestima u svetu je u porastu – stručnjaci predviđaju da će tokom života jedan od pet muškaraca i jedna od šest žena oboleti od raka, a jedan od osam muškaraca i jedna od jedanaest žena umreti od nekog oblika maligne bolesti.

Ovakvo stanje posledica je ukupnog porasta broja stanovnika, produženog očekivanog trajanja života, kao i usvajanja životnog stila odgovornog za nastanak određenih tipova raka.

Podaci iz sveta govore da su, prema oboljevanju i umiranju od raka, najučestalije lokalizacije rak pluća, rak dojke i rak debelog creva. U populaciji muškaraca, najučestaliji oblik raka jeste rak pluća, koji čini 14,5% svih novih slučajeva raka i 22% svih smrtnih slučajeva od raka kod muškaraca. U populaciji žena, prvo mesto po oboljevanju i umiranju zauzima rak dojke, koji čini 24,2% svih novootkrivenih slučajeva raka i 15% svih smrtnih slučajeva od raka kod žena.

U našoj zemlji godišnje se u proseku otkrije oko 36.000 novih slučajeva raka, dok za godinu dana od raka umre više od 20.000 osoba. U oboljevanju i umiranju od raka među muškarcima, kao vodeće lokalizacije prednjače rak pluća, debelog creva i prostate. U populaciji žena, najviše se oboljeva i umire od raka dojke, debelog creva, pluća i grlića materice.

Prema najnovijim procenama, Srbija se među 40 ocenjivanih zemalja Evrope svrstava u grupu zemalja sa srednjim rizikom oboljevanja (nalazi se na 12. mestu) i visokim rizikom umiranja od malignih bolesti u Evropi (na drugom mestu odmah posle Mađarske).

Prevencija i rano otkrivanje raka

Kao izuzetno delotvoran pristup u kontroli malignih bolesti, prevencija zauzima ključno mesto u svim javnozdravstvenim programima. Naučna istraživanja dovela su do sledećih zaključaka:

• Oko 30% svih smrtnih ishoda od malignih bolesti nastaju kao posledica pušenja duvana, prekomerne telesne težine, nepravilne ishrane, nedovoljne fizičke aktivnosti i konzumacije alkohola, dok se na više od 80% svih malignih bolesti može uticati modifikovanjem i eliminacijom ovih faktora rizika.
• Više od 1/3 svih slučajeva raka je posledica gojaznosti, nepravilne ishrane i fizičke neaktivnosti.
• Konzumiranje alkohola povećava rizik od nastanka raka usta, ždrela, dojke, debelog creva i jetre.
• Svaka preterana izloženost sunčevoj svetlosti ili veštačkim izvorima svetlosti, kao što su solarijumi, povećava rizik od dobijanja svih vrsta raka kože.
• Svaki deseti slučaj raka je posledica infekcije. Skoro 22% smrtnih ishoda od raka u zemljama u razvoju i 6% u razvijenim zemljama su posledica hronične infekcije, hepatitisom B ili C virusa (koji su odgovorni za nastanak raka jetre), Humanim papiloma virusom (raka grlića materice) i Helicobacter pylori (raka želuca).

U Srbiji su 2013. godine doneti nacionalni programi za skrining raka grlića materice, raka dojke i kolorektalnog raka, koji bi trebalo da u narednom periodu značajno smanje obolevanje i umiranje od navedenih lokalizacija malignih tumora. Na skrining raka dojke pozivaju se žene starosti od 50 do 69 godina. Mamografski preventivni pregledi predviđeni su da se rade svim ženama navedenog uzrasta na dve godine. Skriningom na karcinom grlića materice obuhvaćene su žene između 25 i 64 godina, koje su pozivane na preventivni ginekološki pregled i Pap test jednom u tri godine. Ciljna grupa za testiranje na rak debelog creva odnosi se na građane oba pola starosti od 50 do 74 godina, koji se jednom u dve godine pozivaju na testiranje na skriveno krvarenje u stolici.

Prema podacima registra za rak Gradskog zavoda za javno zdravlje Beograd, na kraju 2017. godine u Beogradu je registrovano 95.556 osoba koje žive sa rakom. Razvijanje zdravih životnih stilova, motivisanje građana za pravovremeno obraćanje lekaru i korišćenje dostupnih resursa zdravstvenog sistema, ključni su saveznici u uspešnoj borbi protiv raka.