Svetski dan hepatitisa, 28. jul 2019. godine - „Investirajte u eliminisanje hepatitisa”

Svetski dan hepatitisa, koji se obeležava širom sveta 28. jula 2019. godine, pod sloganom Svetske zdravstvene organizacije (SZO) „Investirajte u eliminisanje hepatitisa”, poziva sve zemlje i partnere da učine dodatne napore za postizanje globalno dogovorenih ciljeva eliminacije hepatitisa kao važnog javnozdravstvenog problema do 2030. godine.

Ovo je prilika da se ulože dodatni napori da se primeni prva globalna strategija za odgovor zdravstvenog sektora na virusne hepatitise u periodu 2016–2021. godine razvijena od strane Svetske zdravstvene organizacije.

Potrebno je da se pomogne državama članicama da postignu konačni cilj – eliminaciju hepatitisa kao važnog javnozdravstvenog problema do 2030. godine, kao i da se smanji smrtnost usled komlikacija hepatitis B i C virusne infekcije za 65%, odnosno da bude manje od 500.000 umrlih osoba u svetu i da se smanji broj novih hroničnih infekcija ovim virusima za 90%, odnosno da bude manje od milion novih hroničnih hepatitisa B i C u svetu. Prema procenama za 2017. godinu u svetu je živelo 325 miliona osoba sa virusnim hepatitisom B ili C, bilo je 2.850.000 novoinficiranih osoba i 1,4 miliona smrtnih ishoda. Ove infekcije se po učestalosti nalaze na drugom mestu među svim zaraznim bolestima, iza tuberkuloze, pri čemu devet puta više ljudi živi sa hepatitisom nego sa HIV-om. Virusne hepatitise B i C je moguće prevenirati, lečiti, a u slučaju hepatitisa C moguće je i izlečenje. Međutim, preko 80% ljudi koji žive sa nekim oblikom hroničnog hepatitisa nema dostupne usluge prevencije, dijagnostike i lečenja.

Aktivnosti uz podizanje svesti povodom obeležavanja Svetskog dana hepatitisa su dizajnirane s ciljem da se:

• Izgradi i iskoristi politička podrška nakon zvaničnog odobravanja globalne strategije za odgovor zdravstvenog sektora na virusne hepatitise na Svetskoj zdravstvenoj skupštini maja 2016. godine,
• Sprovedu nacionalni odgovori na hepatitise u zemljama sa velikim opterećenjem ovim bolestima,
• Podstiču akcije i angažovanje pojedinaca, partnera i javnosti,
• Naglasi potreba za boljim odgovorom na svetskom nivou.

Deset ključnih poruka SZO povodom obeležavanja Svetskog dana hepatitisa ove godine su:

1. Virusni hepatitisi B i C predstavljaju vodeće uzroke umiranja u svetu, ali većina donosioca odluka i svetske javnosti nije upoznata sa ovom činjenicom. Virusni hepatitisi B i C su odgovorni za 1,4 miliona smrtnih ishoda godišnje. Smrtni ishodi usled hepatitisa pokazuju porast tokom protekle dve decenije, što ukazuje na nedostatak globalne svesti i delovanja, uključujući i politike u nadležnosti donosioca odluka.
2. Uprkos ovoj situaciji, mnogo se može uraditi: hepatitis se može prevenirati, dijagnostikovati i lečiti. Vakcina protiv hepatitisa B je 98–100% efikasna u sprečavanju novih infekcija. Za hepatitis B, osobe treba da budu testirane i ako se ustanovi da su pozitivne, moguće je obezbediti doživotni tretman. Za hepatitis C, osobe se mogu izlečiti jednostavnim tretmanom antivirusnim (DAA) lekom sa direktnim dejstvom u trajanju od tri meseca.
3. Većina osoba koje žive sa hepatitisom (preko 80%) nema pristup dijagnostici ili lečenju. Među osobama koje žive sa hepatitisom B, samo 10% (27 miliona) je znalo svoj infektivni status u 2016. godini. Od ovih dijagnostikovanih osoba, samo 17% (4,5 miliona) je uključeno u lečenje. Među osobama koji žive sa hepatitisom C, 19% (13,1 miliona) znalo je svoj status infekcije u 2017. godini, od čega je 15% (2 miliona) dobilo lek u istoj godini. Između 2014. i 2017. godine 5 miliona ljudi širom sveta je imalo pristup terapiji za hepatitis C.
4. U isto vreme, povećava se broj novoinficiranih osoba zbog nedostatka preventivnih usluga. U 2017. godini je bilo 1,1 miliona novoinficiranih osoba virusom hepatitisa B, a 1,75 miliona osoba je novoinficirano vurusom hepatitisa C. Zajedno hepatitis B i C čine najveći broj novih infekcija među drugim vodećim zaraznim bolestima, kao što su HIV infekcija i tuberkuloza. Hitno je potrebno unaprediti/ojačati programe za smanjenje štete, kontrolu krvi i vakcinaciju protiv hepatitisa B.
5. Postizanje eliminacije hepatitisa do 2030. godine će zahtevati veliko povećanje sredstava za prevenciju hepatitisa, usluge testiranja i lečenja. Nova analiza troškova koju je uradila SZO naglašava da će biti potrebno dodatno finansiranje od šest milijardi dolara godišnje u zemljama sa niskim i srednjim prihodima između 2016. i 2030. godine, kako bi se postigli ciljevi eliminacije hepatitisa.
6. Potrebno je da zemlje omoguće da nacionalni planovi za dijagnostikovanje i lečenje hepatitisa uključuju namensko finansiranje i investicije. Od aprila 2019. godine, 124 zemlje su razvile ili razvijaju nacionalne planove i strategije za hepatitis. Međutim, mnogim od ovih planova nedostaje finansiranje. Veći napredak je moguć kada zemlje ulažu u usluge dijagnostikovanja i lečenja hepatitisa.
7. Zemlje treba da postignu optimalne cene za lekove i dijagnostiku. Nova analiza SZO pokazuje da su testiranje i lečenje hepatitisa intervencije visokog efekta koje mogu pomoći zemljama da ubrzaju napredak u ovoj oblasti. Ali cene lekova i testova su veoma neujednačene. Zemlje i partneri moraju zajednički raditi na postizanju najpovoljnijih cena za lekove i dijagnostiku kako bi se omogućio pristup ovim uslugama većem broju obolelih.
8. Ulaganje u hepatitis je pametna odluka za sveobuhatnije zdravstvene ishode. Ulaganja u eliminaciju hepatitisa dovela bi do povećanja globalnih troškova za zdravlje za 1,5%, ali dugoročno posmatrano takva ulaganja dovela bi do poboljšanja opštih zdravstvenih ishoda. Finansiranje usluga dijagnostike i lečenja hepatitisa može dovesti do smanjenja smrtnih ishode za 5% na globalnom nivou i povećanja godina zdravog života za oko 10% do 2030. godine.
9. Investiranje u dijagnostiku i lečenje hepatitisa znači sprečavanje obolevanja od ciroze i primarnog hepatocelularnog karcinoma jetre. Hronične infekcije virusima hepatitisa B i C možda neće pokazivati simptome duži vremenski period, ponekad godinama ili decenijama. Polako i tiho uzrokuju oštećenje jetre i na kraju izazivaju cirozu i karcinom jetre. Više od 60% slučajeva primarnog karcinoma jetre je posledica kasne dijagnostike i lečenja infekcija uzrokovanih virusima hepatitisima B i C. Dve trećine ovih slučajeva karcinoma uzrokovano je virusom hepatitisa B, a jedna trećina virusom hepatitisa C.
10. Na svetski dan hepatitisa 2019, pridružite se cilju da pomognete 325 miliona osoba. Zaustavite neznanje i zanemarivanje virusnog hepatitisa – podelite informacije o tome. Obrazujte sebe i druge da biste saznali rizike za virusne hepatitise i dostupnost dijagnostike. Ako vam je dijagnostikovan hepatitis B ili C, razgovarajte sa zdravstvenim radnicima o mogućem lečenju i praćenju lečenja. Ako se ove infekcije otkriju rano, rizik od hroničnih bolesti i velikog finansijskog opterećenja za vas i vašu porodicu može se izbeći.

Epidemiološka situacija u Evropi i svetu

Prema procenama SZO u Evropi oko 15 miliona ljudi živi sa hroničnom hepatitis B virusnom infekcijom. Na osnovu procena SZO za 2015. godinu učestalost hronične hepatitis C virusne infekcije u svetu je bila 1%, pri čemu se najveća učestalost ove hronične infekcije registruje u oblasti istočnog Mediterana (2,3% populacije tj. 15 miliona) i u Evropi (1,5% populacije tj. 14 miliona). Hronična infekcija virusom hepatitisa B može dovesti do ozbiljnih komplikacija kao što su ciroza jetre i primarni karcinom jetre kod 20–30% pacijenata. Svake godine u Evropi 56.000 ljudi umre od posledica hroničnog hepatitisa B, a 112.500 ljudi umre od posledica nelečenog hroničnog hepatitisa C, odnosno primarnog karcinoma jetre ili ciroze.

Na globalnom nivou, najmanje 60% slučajeva svih primarnih karcinoma jetre je posledica kasnog dijagnostikovanja i lečenja virusnih hepatitisa B i C. Virusni hepatitis je vodeći uzrok umiranja u svetu zbog nedostatka globalne pažnje. Svake godine virusni hepatitisi su odgovorni za preko 171.000 smrtnih slučajeva u Evropi, što je uporedivo sa brojem umrlih od AIDS-a i tuberkuloze. Svakodnevno više od 400 ljudi u Evropi umire od uzroka koji se odnose na virusni hepatitis. Pristup dijagnostici na virusne hepatitise je generalno ograničen. Ukupan broj lečenih osoba sa hroničnim hepatitisom C od trenutka dostupnosti terapije, je dostigao 5,5 miliona u 2015. godini, pri čemu je samo oko pola miliona ovih osoba primalo antivirusne lekove novije generacije, koji su efikasniji i komforniji za primenu.

Prema Evropskom centru za kontrolu bolesti procenjena prevalencija hroničnog hepatitisa B u opštoj populaciji u zemljama Evropske unije kreće se u rasponu od 0,1% u Irskoj i Holandiji do 5,5% u Rumuniji, dok se učestalost HCV infekcije u opštoj populaciji kreće u rasponu od 0,2% u Holandiji do 4,4% u Italiji. Procenjena učestalost hroničnog nosilaštva HBsAg i anti-HCV antitela u zemljama Evropske unije je oko 1%.

 U 2017. godini, 30 EU/EEA država članica prijavilo je 26.907 slučajeva infekcije virusom hepatitisa B. Isključujući pet zemalja koje su prijavile samo akutne slučajeve, prijavljenih 26.262 slučajeva, odgovara notifikacionoj stopi od 6,7 slučajeva na 100.000 stanovnika. Od svih slučajeva, 9% su bile akutne infekcije, 58% hronične, a 32% je označeno kao „nepoznata” forma, dok se 1% slučajeva nije mogao klasifikovati. Najviša uzrasno-specifična stopa akutnih infekcija uočena je u uzrastu 35–44 godine, a najviša uzrasno-specifična stopa hroničnih infekcija je zabeležena u uzrastu 25–34 godine. Ukupan odnos muškaraca prema ženama bio je 1,6: 1.

Takođe, u 2017. godini prijavljena su 31.273 slučaja hepatitisa C u 29 država članica EU/EEA. Isključujući zemlje koje su prijavile samo akutne slučajeve, prijavljenih 31.178 slučajeva odgovara notifikacionoj stopi od 7,3 slučaja na 100.000 stanovnika. Od prijavljenih slučajeva, 3% su klasifikovani kao akutni, 22% kao hronični i 75% kao „nepoznati”. Hepatitis C se češće javlja kod muškaraca nego kod žena, sa odnosom muškaraca i žena 1,6 : 1. Najviše pogođena uzrasna grupa među muškarcima bila je 35–44 godine, a kod žena 25–34 godina.

 

 

Epidemiološke karakteristike virusnih hepatitisa B i C u Republici Srbiji

U 2018. godini registrovano je ukupno 615 slučajeva virusnih hepatitisa B i C (5% svih zaraznih bolesti koje podležu obaveznom prijavljivanju u skladu sa zakonom) što je manje nego prethodne godine (713 slučaja), odnosno dvostruko manje u poređenju sa 2013. godinom (1112 slučaja) kada je u posmatranom desetogodišnjem periodu registrovano najviše obolelih (grafikon 1).

Grafikon 1. Ukupan broj prijavljenih slučajeva virusnih hepatitisa B i C u Republici Srbiji, 2009–2018. godine

U 2018. najmanji rizik obolevanja od hepatitisa B i C je, kao i prethodnih godina, registrovan kod dece uzrasta 0–19 godina, a najveći rizik je registrovan u uzrasnim grupama 30–39 godina, 40–49 godina i 50–59 godina (grafikon 2).

Grafikon 2. Uzrasno-specifična stopa virusnih hepatitisa B i C u Republici Srbiji, 2018. godina

Registrovano je dvostruko više muškaraca među obolelim osobama od obe forme virusnog hepatitisa B i hepatitisa C (grafikoni 3 i 4). U 2018. godini registrovana je jedna osoba umrla od hroničnog virusnog hepatitisa C. Mortalitet od virusnih hepatitisa B i C registrovan u 2018. godine je najniži mortalitet registrovan u prethodnih deset godina (0,01/100.000 stanovnika).

Grafikon 3. Broj registrovanih slučajeva akutnog i hroničnog virusnog hepatitisa B po polu u Republici Srbiji, 2009–2018. godine

Grafikon 4. Broj registrovanih slučajeva akutnog i hroničnog virusnog hepatitisa C po polu u Republici Srbiji, 2009–2018. godine

Od 2006. godine sprovodi se obavezna imunizacija protiv virusnog hepatitisa B dece u prvoj godini života, kao i nevakcinisane dece u 12. godini života, sa visokom obuhvatom planiranih kohorti. Ova visoko efektivna preventivna mera je doprinela da se u poslednjih 10 godina (2009–2018) registruje jasan trend smanjenja broja osoba obolelih od akutnog hepatitisa B (90 slučajeva u 2018. prema 287 slučajeva u 2009. godini). S druge strane, registruje se trend porasta registrovanih slučajeva hroničnih virusnih hepatitisa B i C (grafikoni 5 i 6).

Grafikon 5. Notifikaciona stopa akutnog i hroničnog hepatitisa B na teritoriji Republike Srbije u periodu od 1998. do 2018. godine

Kod 60% osoba obolelih od akutnog hepatitisa B i kod 72% obolelih od hroničnog hepatitisa B registrovanih tokom 2018. godine način prenošenja uzročnika je ostao nepoznat. Nezaštićeni seksualni odnos sa HBsAg pozitivnim osobama kao pretpostavljeni put prenosa HBV zastupljen je kod 9% obolelih od hroničnog hepatitisa B, odnosno kod 15% obolelih od akutnog hepatitisa B. Medicinske, uključujući i stomatološke intervencije, kao pretpostavljeni uzrok nastanka infekcije navelo je 19% pacijenata sa dijagnostikovanim hepatitisom B tokom 2018. godine, a korišćenje nesterilnog pribora za injektiranje narkotika prijavljeno je kao pretpostavljeni način prenosa kod oko 2% osoba, slično kao i tetovaža i pirsing (4,4–3,2%).

Najviše uzrasno-specifične stope kod akutnog hepatitisa B registrovana je u starosnoj grupi od 30 do 39 godina, dok je najviša uzrasno-specifične stope kod hroničnog hepatitisa B registrovan u uzrasnim grupama 50–59 godina i 40–49 godina (grafikon 2).

U 2018. godini ukupno je prijavljeno 30 slučaja akutnog hepatitisa C sa stopom incidencije 0,43/100.000 stanovnika, što predstavlja dvostruko povećanje u odnosu na prethodnu godinu, ali je višestruko niža od stope registrovane 1998. godine (3,2/100.000 stanovnika) (grafikon 6). Najveća uzrasno-specifična stopa u Republici Srbiji zabeležena je u uzrasnoj grupi od 60 i više godina (grafikon 2).

Grafikon 6. Notifikaciona stopa akutnog i hroničnog hepatitisa C u Republici Srbiji u periodu od 1998. do 2018. godine

U 2018. godini hronični hepatitis C registrovan je kod 339 osoba, što je za za trećinu manje u odnosu na 2013. i 2009. godinu kada je registrovan najveći broj slučajeva (više od 500 slučaja). Najviša notifikaciona stopa obolelih od hroničnog hepatitisa C registrovana je u uzrastu od 30 do 39 godina (grafikon 2).

Kod najvećeg broja obolelih od hroničnog hepatitisa C i ove godine pretpostavljeni način transmisije je ostao neutvrđen – nepoznat, (183 obolele osobe tj. 54,0%), što je manje u odnosu na prethodnu godinu (60,7%). Injektiranje droga kao način transmisije je prijavljen za 98 osoba tj. 29% obolelih, što je više nego 2017. godine (24%). Nezaštićeni seksualni odnos sa anti-HCV pozitivnim osobama prijavljen je kod 2,3% obolelih. Pretpostavka da je do infekcije došlo prilikom medicinskih ili stomatoloških intervencija navedena je u 8,8% slučajeva, dok je kod pacijenata na hemodijalizi zastupljena sa 4,4%, a oboleli koji su tetovažu/pirsing prepoznali kao rizik prijavljeni su kod 1,5% obolelih. Akcidenti kod zdravstvenih radnika, kao i akcidenti kod ostalih grupa stanovništva nisu zabeleženi kao pretpostavljeni način dobijanja infekcije tokom 2018. godine.

Tokom prvih šest meseci 2019. godine ukupno je prijavljeno 228 slučajeva virusnih hepatitisa B i C (grafikon 7). Dominiraju hronične infekcije, pogotovo hronični hepatitis C (106 slučajeva), zatim sledi hronični hepatitis B (64 slučaja), koji zajedno čine 75% svih prijavljenih virusnih hepatitisa B i C. Tokom prvih šest meseci 2019. je prijavljeno 19 slučajeva akutnog hepatitisa C i 39 slučajeva akutnog hepatitisa B.

Grafikon 7. Notifikaciona stopa akutnog i hroničnog hepatitisa B i C po mesecima u Republici Srbiji u periodu januar–jun 2019. godine

Distribucija prijavljenih slučajeva virusnih hepatitisa B i C u prvih šest meseci ove godine ukazuje da su se slučajevi hepatitisa B i C javljali u svim okruzima, pri čemu je najveća stopa incidencije na 100.000 stanovnika zabeležena u Pirotskom okrugu (15,1/100.000 stanovnika), Borskom okrugu (9,6/100.000 stanovnika), Rasinskom okrugu (9,3/100.000 stanovnika) i Nišavskom okrugu (8,5/100.000 (grafikon 8).

Grafikon 8. Stope notifikacije virusnih hepatitisa na 100.000 stanovnika po okruzima u Republici Srbiji u periodu januar–jun 2019. godine

U skladu sa sloganom SZO, naša zemlja i ove godine obeležava Svetski dan hepatitisa. Planirane aktivnosti će se realizovati u saradnji mreže IJZ/ZJZ, Udruženja pacijenata sa bolestima jetre „Hronos” i Instituta za javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jovanović Batut”. U pojedinim IJZ/ZJZ biće omogućeno besplatno savetovanje i testiranje brzim testovima na hepatitis C bez lekarskog uputa svim zainteresovanim građanima, pri čemu će rezultati testiranja biti dostupni za 30 minuta.

Izvor: Institut zа јаvnо zdrаvljе Srbiје „Dr Milаn Јоvаnоvić Bаtut"