Skrining raka debelog creva

Skrining ili rano otkrivanje raka debelog creva predstavlja primenu skrining testa u cilju ranog otkrivanja bolesti kod osoba bez simptoma i znakova bolesti. Skrining raka debelog creva spašava živote. Istraživanja su pokazala da je moguće smanjiti smrtnost od raka debelog creva, preventivnim pregledom stolice na golim okom nevidljivu krv u stolici koja je često prvi znak bolesti debelog creva.

Prevencija malignih bolesti ima ogroman javnozdravstveni potencijal i predstavlja najefikasniji pristup u kontroli malignih bolesti, jer je moguće eliminisati, menjati ili uticati na približno dve trećine faktora rizika koji su odgovorni za nastanak raka.

Šta je rak debelog creva?

Rak debelog creva (kolorektalni karcinom) je zloćudni tumor, lokalizovan na završenom delu crevnog trakta. Bolest najčešće počinje nastankom benignih izraštaja na unutrašnjem zidu creva (adenamotozni polipi), koji se vremenom mogu izmeniti i prerasti u maligni tumor.

Epidemiologija

Rak debelog creva je u svetu treći vodeći uzrok obolevanja, iza raka pluća i raka dojke. Treći je najčešći karcinom kod muškaraca i drugi vodeći maligni tumor kod žena.

Od svih malignih bolesti, kolorektalni karcinom je drugi uzrok obolevanja, a vodeći uzrok umiranja kod osoba oba pola u Republici Srbiji. Rak debelog creva se najčešće javlja kod ljudi između 50 i 74 godine starosti u oba pola.

Koji su faktori rizika i simptomi raka debelog creva?

Iako tačni uzroci ove vrsta raka nisu poznati, smatra se da nastaje kao posledica delovanja naslednih faktora, faktora sredine i načina života. Stil života i nezdrave navike kao što su pušenje, konzumiranje alkohola, nepravilna ishrana sa unosom previše crvenog, prerađenog i dimljenog mesa, a malim unosom žitarica, voća i povrća, nedostatak fizičke aktivnosti, gojaznost, šećerna bolest, predstavljaju faktore rizika za nastanak karcinoma na koje se može uticati promenom načina života. Najčešći simptomi su krvarenje u stolici, promene u pražnjenju creva (prolivi, zatvori, nepotpuno pražnjenje), bolovi u trbuhu, malokrvnost, nagli gubitak telesne tezine, malaksalost i osećaj prekomernog umora.

Šta je skrining raka debelog creva?

Skrining ili rano otkrivanje raka debelog creva predstavlja primenu skrining testa u cilju ranog otkrivanja bolesti kod osoba bez simptoma i znakova bolesti. Skrining raka debelog creva spašava živote. Istraživanja su pokazala da je moguće smanjiti smrtnost od raka debelog creva, preventivnim pregledom stolice na golim okom nevidljivu krv u stolici koja je često prvi znak bolesti debelog creva. Rak debelog creva može se otkriti u početnom stadijumu, a može se i sprečiti otkrivanjem i uklanjanjem sitnih izraslina (polipa) iz creva.

Šta je FOB test?

To je test koji se koristi za skrining raka debelog creva kojim se otkriva skrivena, golim okom nevidljiva krv u stolici. Osobe kod kojih je test pozitivan upućuju se na kolonoskopiju, kako bi se otkrio uzrok krvarenja koji ne mora uvek da bude karcinom, već može biti dobroćudni tumor ili neko drugo oboljenje creva.

Šta je organizovani program skrininga raka debelog creva?

Organizovani skrining predstavlja masovno pozivanje ciljne populacije na testiranje i tumačenje skrining testova praćeno strogom kontrolom kvaliteta i izveštavanjem. Republika Srbija je započela sa postepenim uvođenjem organizovanog skrininga raka debelog creva od 2012. godine. Prema Zakonu o zdravstvenoj zaštiti u 2020. godini sve zdravstene ustanove sa teritorije grada Beograda, odnosno Republike Srbije su uključene u organizovani skrining raka debelog creva. Ciljna grupa za testiranje na rak debelog creva obuhvata građane oba pola starosti od 50 do 74 godine, koji se jednom u dve godine pozivaju na testiranje skrivenog krvarenja u stolici. Program skrininga značajno smanjuju mortalitet od raka debelog creva.

Kako se sprovodi organizovani skrining?

Aktivnosti vezane za sprovođenje skrininga raka debelog creva obavljaju zdravstveni timovi (izabrani lekar i medicinska sestra/tehničar) u svim zdravstvenim stanicama i ambulantama po naseljenim mestima svake opštine, kao i u sedištu doma zdravlja. Svaki tim obavlja pozivanje osoba od 50 – 74 godine i učesnicima u skriningu vrše zakazivanje posete lekaru u toku cele radne nedelje. U toku posete, lekar uručuje učesniku FOB test sa detaljnim uputstvom kako da se pravilno uradi kod kuće. Ukoliko je rezultat FOB testa negativan, zaduženi zdravstveni radnik o tome obaveštava učesnika u skriningu telefonskim putem i informiše ga o ponovnom testiranju za dve godine. Ukoliko je rezultat testa pozitivan, izabrani lekar upućuje učesnika na kolonoskopiju i daje informacije o izvođenju i potrebnim pripremama.

Značaj prevencije

Maligna bolest debelog creva može biti izbegnuta jednostavnim merama: uvođenjem u ishranu što više voća i povrća, namirnica bogatim vlaknima, žitarica od celog zrna, ograničenim konzumiranjem alkohola, prestankom pušenja, redovnim vežbanjem  i održavanjem normalne telesne težine. Prevencija malignih bolesti ima ogroman javnozdravstveni potencijal i predstavlja najefikasniji pristup u kontroli malignih bolesti, jer je moguće eliminisati, menjati ili uticati na približno dve trećine faktora rizika koji su odgovorni za nastanak raka.

Informacije o Nacionalnom programu skrininga dostupne su na http://www.skriningsrbija.rs