Rano otkrivanje raka - veći broj spasenih života, manji troškovi lečenja!

Maligne bolesti predstavljaju jedan od gorućih i rastućih globalnih problema. To najbolje ilustruju podaci Svetske zdravstvene organizacije, prema kojima je, za samo četiri godine, broj obolelih u svetu porastao za čak 11% - sa 12,7 miliona u 2008. godini na 14,1 milion u 2012. godini.

Prema istom izvoru, u 2012. godini od svih lokalizacija malignih tumora umrlo je 8,2 miliona ljudi širom sveta. Procene za budućnost nisu nimalo optimističnije te se očekuje da će do 2032. godine obolevanje od raka porasti za čak 70%, a da će najveći deo tog porasta podneti nerazvijene i srednjerazvijene zemlje gde je životni vek stanovništva sve duži, a gde istovremeno postoji problem izraženih socijalno-ekonomskih nejednakosti u društvu.

U našoj zemlji, svake godine dijagnostikuje se oko 36.000 novih slučajeva malignih bolesti, a od ovih bolesti godišnje umire više od 20.000 ljudi. Oboljenja iz grupe malignih tumora, sa preko 26%, drugi su po redu od svih uzroka smrti u Srbiji u 2014. godini, odmah iza bolesti srca i krvnih sudova.
Muškarci u našoj sredini najviše obolevaju i umiru od raka pluća, debelog creva i prostate. Kod žena, maligni proces je najčešće lokalizovan na dojci, debelom crevu, plućima i grliću materice, koji su i najčešće uzrok smrtnog ishoda od raka kod naših žena.

Na osnovu podataka iz Populacionog registra za maligne bolesti Gradskog zavoda za javno zdravlje Beograd, u periodu od 1970. do 2015. godine, u Beogradu je evidentirano 198.817 osoba obolelih od malignih bolesti. Broj novoobolelih je bio najveći u 2014. godini i iznosio je 750,6/100.000 stanovnika, dok je ukupan broj obolelih u 2015. godini bio 3.920/100.000 stanovnika. Opšte zapažanje je da i incidencija i prevalencija oboljevanja u ovom posmatranom periodu pokazuju trend porasta.
Međunarodno udruženje za borbu protiv raka navodi da se 20% karcinoma koji se otkrije svake godine može pripisati virusnim ili bakterijskim infekcijama. Tako, na primer, Humani papiloma virus (HPV) može dovesti do raka grlića materice, virusi hepatitisa B ili C značajno doprinose nastanku raka jetre, Epstein-Barr virus može biti uzrok Burkitovog limfoma, dok je bakterija Helikobacter pylori tesno povezana sa nastankom raka želuca.

S druge strane, čak oko dve trećine faktora rizika koji su odgovorni za nastanak raka dovode se u vezu sa načinom života (pušenje, nepravilna ishrana, fizička neaktivnost, konzumiranje alkohola, preterano izlaganje sunčevim zracima), dok je čak oko 30% svih smrtnih ishoda od malignih bolesti posledica istih ovih i sličnih životnih izbora.

Imajući u vidu da se i rizik od pojedinih pomenutih infekcija može dovesti u vezu sa određenim rizičnim ponašanjima, sve pomenuto nedvosmisleno ukazuje na zaključak da se na više od 80% svih malignih bolesti može uticati modifikovanjem stila života, kao i izbegavanjem pojedinih faktora rizika prisutnih u radnoj i životnoj sredini, koji u velikoj meri mogu biti odgovorni za pojavu bolesti.

Pored pomenutih mera primarne prevencije, koje za cilj imaju sprečavanje pojave oboljenja, nove smernice Svetske zdravstvene organizacije (SZO) usmerene su i na osobe žive sa rakom, sa ciljem postizanja što dužeg preživljavanja i što boljeg kvaliteta života ovih pacijenata. Ovi ciljevi sugerišu da orjentacija zdravstvene službe treba da bude, pre svega, ka ranom dijagnostikovanju i pravovremenom i kvalitetnom lečenju ovih bolesti.

Ranim otkrivanjem raka postiže se značajna kontrola troškova lečenja, dok se istovremeno samo lečenje čini delotvornijim, a put ka trajnom izlečenju izvesnijim. Studije su pokazale da je lečenje pacijenata obolelih od raka kod kojih je bolest ranije otkrivena dva do četiri puta jeftinije u poređenju sa lečenjem ljudi kod kojih je rak otkriven u uznapredovaloj fazi bolesti.

Nesumnjivo je da dobra dijagnostika i uspešno lečenje, adekvatna nega i briga o pacijentima obolelim od malignih bolesti zahtevaju značajna materijalna ulaganja u zdravstvenu službu - u savremenu opremu, najnovije medikamente, kao i kontinuirano usavršavanje zdravstvenih radnika. Ipak, ništa manje važna jeste misija javnozdravstvenih profesionalaca da deluju na svest i nivo informisanosti opšte javnosti u vezi sa ovim problemom. Jer, tek kada svaki pojedinac razume prirodu ovih bolesti, kada je i sam upoznat sa načinima da ih spreči i mogućnostima za njihovo rano otkrivanje, tek kada je ohrabren da se sam obrati svom lekaru kada oseti simptome, ali isto tako i da se odazove kada je na pregled pozvan, tek tada uložena sredstva postižu željenu isplativost i delotvornost, a ljudi dobijaju pravu šansu da povrate, očuvaju i unaprede svoje zdravlje.

U Srbiji su 2013. godine doneti Nacionalni programi za skrining raka grlića materice, raka dojke i raka debelog creva, čiji je cilj smanjenje obolevanja i umiranja od ovih maligniteta.

 

• Skrining raka dojke predstavlja mamografski preventivni pregled namenjen svim ženama starosti od 50 do 69 godina, i to na dve godine.
• Skriningom na karcinom grlića materice obuhvaćene su žene između 25 i 64 godina starosti, koje se jednom u tri godine pozivaju na preventivni ginekološki pregled i Pap test.
• Ciljnu grupu za skrining na rak debelog creva čine građani oba pola starosti od 50 do 74 godine, koji se na dve godine pozivaju da urade test na skriveno krvarenje u stolici.